Anna Alojza Chodkiewicz, urodzona w 1600 roku, a zmarła 27 stycznia 1654 roku, to postać o znacznym historycznym znaczeniu. Była księżną herbu Ostrogski, której życie i działalność wpisują się w ciekawy kontekst historyczny Polski XVII wieku.
Jako żona hetmana Jana Karola Chodkiewicza, odgrywała istotną rolę w społeczeństwie szlacheckim, a także na dworze magnackim, gdzie jej wpływy były nie do przecenienia. Wzorem wielu kobiet tej epoki, Anna Chodkiewicz była nie tylko reprezentantką arystokracji, ale również osobą, której losy były ściśle związane z polityką i militarnymi wydarzeniami tamtych czasów.
Życiorys
Anna Alojza Chodkiewicz przyszła na świat w 1600 roku w arystokratycznej rodzinie Ostrogskich, będąc córką księcia Aleksandra, który piastował urząd wojewody wołyńskiego, i Anny z Kostków herbu Dąbrowa. Szczególnym wydarzeniem w jej życiu był ślub z 50-letnim hetmanem wielkim litewskim, Janem Karolem Chodkiewiczem, który odbył się 28 listopada 1620 roku. Niestety, małżeństwo to nie trwało długo, gdyż zaledwie w ciągu roku hetman zmarł 24 września 1621, ciężko zachorowawszy podczas bitwy pod Chocimiem.
Pomimo licznych zalotów ze strony arystokratów zarówno z Polski, jak i Litwy, Anna do końca swoich dni pozostała panną. Kształt wychowania, jakie otrzymała od matki, gorliwie oddanej katolicyzmowi, a także wpływ jezuitów, zadecydowały o jej zaangażowaniu w pracę misjonarską i charytatywną. Dodatkowo, pamięć o jej ojcu, za którego życia nie miała szansy się z nim związać, bo zmarł, gdy miała zaledwie trzy lata, przyczyniła się do jej ascetycznego stylu życia. Anna spędzała wiele czasu na modlitwach i medytacjach, a także często praktykowała post i pokutę.
Zrezygnowała z przyjemności życia codziennego, co spowodowało krążenie plotek o jej nie skonsumowanym związku małżeńskim z hetmanem, co miało być źródłem ich bliskości, jak prawił Kasper Niesiecki — z ich zdaniem, zawarli oni w sekrecie umowę o wspólnej czystości, wspomagając się pretekstem małżeństwa i cnoty nienaruszonego panieństwa.
W 1622 roku, Anna, ukazując swoje dobroczynne zamiary, zainicjowała budowę kościoła oraz kolegium jezuickiego w Ostrogu, a także troszczyła się o wsparcie dla ubogiej młodzieży szlacheckiej, fundując kolejne szpitale i przytuliska dla biednych.
Po śmierci matki w 1635 roku, stała się dziedziczką znacznego majątku, obejmującym 16 miast i 153 wsie, w tym 1/3 miasta Jarosław. Władzę nad miastem sprawowała głównie ona, jednak po jej odejściu dobra jarosławskie zostały podzielone pomiędzy jej siostrę Katarzynę, siostrzeńców Aleksandra Michała i Konstantynę oraz księżniczkę Annę Alojzę. Była fundatorką wielu budowli religijnych, takich jak kościoły i klasztory katolickie na terenach swoich posiadłości, co stawało się przyczyną napięć z prawosławną ludnością. Częste darowizny na rzecz jezuitów i kościoła katolickiego były źródłem konfliktów, zwłaszcza że wiele z tych darowizn wcześniej należało do prawosławnych, co było powodem ich odbierania siłą.
Wśród kontrowersyjnych decyzji, Anna oddała jezuitom szpital dla dyzunitów, który zbudował jej dziad Konstanty Wasyl, a także przeniosła szczątki swojego ojca do cerkwi unickiej, co, przyczyniło się do wybuchu konfliktu z jej poddanymi i doprowadziło do zbrojnych starć w Ostrogu. Spokój wrócił dopiero po interwencji wojsk księcia Dominika Zasławskiego, ordynata ostrogskiego. Osobista interwencja księżnej przyczyniła się do uwolnienia wielu skazanych na śmierć, chociaż sąd szlachecki zdecydował, że do dóbr ostrogskich wprowadzony będzie kościół unicki.
W 1648 roku, w obliczu powstania Chmielnickiego, Anna zmuszona była opuścić Ostróg, uciekając przed kozakami. Podczas tej podróży zabrała ze sobą szczątki męża, udając się najpierw do Krakowa, a następnie do Wielkopolski, gdzie zatrzymała się w majątku ziemskim Racot, należącym do Wolffowej, pierwszej żony jej kuzyna, Stanisława Kostki. Ostróg, który opuściła, został zniszczony przez kozaków, a jego mieszkańcy wymordowani.
Po zawarciu ugody zborowskiej, księżna przeznaczyła część swoich funduszy na odbudowę i wsparcie zburzonego kolegium jezuickiego w Ostrogu. W 1653 roku sporządziła testament, w którym zapisała wiele datków na klasztory i kolegia jezuickie, przekazując swoje klejnoty oraz kosztowności na wsparcie kościoła jezuickiego w Ostrogu.
Anna Alojza zmarła 27 stycznia 1654 roku w Racocie; jej ciało przewieziono następnie do Krakowa, gdzie początkowo pochowano w nowicjackim kościele jezuickim pod wezwaniem św. Macieja. Uroczysty pogrzeb nie mógł się jednak odbyć z powodu wojen, w które uwikłana była Rzeczpospolita. Po jej śmierci, Anna była przedstawiana przez jezuitów i kler katolicki jako wzór do naśladowania, niemal święta figura.
Na jej cześć powstały liczne panegiryki, z których najważniejsze to Flores Sepulchrales z 1654 roku autorstwa księdza jezuitę Andrzeja Kanona oraz Grantiae Parentales, napisany przez ostrogskich jezuitów. Informacje o rzekomych cudach, które miały mieć miejsce za jej sprawą, zyskiwały na popularności w kręgach jej wyznawców. Jezuici, nie zapominając o swojej patronce, w 1722 roku przenieśli szczątki Anny Alojzy i jej męża, hetmana Jana Chodkiewicza, do Ostroga, gdzie 12 października 1722 roku odbył się ich uroczysty pogrzeb. Małżonkowie spoczęli w nowym kościele jezuickim pod wezwaniem Matki Boskiej.
Tytuły od narodzin do śmierci
Anna Alojza Chodkiewicz to postać o interesującym życiorysie, którego tytuły od narodzin do śmierci odzwierciedlają jej znaczenie w historii. W jej życiu można wyróżnić kilka kluczowych etapów związanych z tytułami, które nosiła.
- 1600–1654: księżniczka Anna Alojza,
- 1600–1620: wojewodzianka wołyńska Anna Alojza Ostrogska,
- 1620–1654: hetmanowa wielka litewska Anna Alojza Chodkiewicz.
Przypisy
- Wanda Dobrowolska: Chodkiewiczowa z ks. Ostrogskich Anna Alojza. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 3: Brożek Jan – Chwalczewski Franciszek. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1937 r., s. 371. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989 r., ISBN 83-04-03291-0.
- Zbigniew Kuchnowicz, Żywoty niepospolitych kobiet polskiego baroku, Wydawnictwo Towarzystwa krzewienia kultury świeckiej, Łódź 1989 r., str. 36.
Pozostali ludzie w kategorii "Szlachta i monarchia":
Salomea z Juśkiewiczów | Anna Ostrogska | Ignacy WapińskiOceń: Anna Alojza Chodkiewicz