Kamienica Orsettich w Jarosławiu

---

Historia

Kamienica Orsettich w Jarosławiu, mająca bogatą historię, została wzniesiona w 1570 roku przez Jana Raczkowskiego, kupca, który uczynił to dzięki funduszom swojej żony, Jadwidze primo voto Głaszkowej. W miejscu tym znajdował się wcześniej drewniany dom z piwnicami.

W 1585 roku budynek przeszedł w ręce aptekarza Stanisława Smiszowica. Niestety, inwestycja ta nie przyniosła mu oczekiwanych zysków, co skłoniło go do wynajęcia pomieszczeń kupcom. W tym czasie jednak jego sytuacja finansowa zaczęła się pogarszać, zadłużając się u wpływowych lokalnych mieszczan, takich jak Moriconi z Krakowa, Biżański i Bianchi. W rezultacie kamienica zaczęła popadać w ruinę, była używana głównie w okresie jarmarku latem, a przez resztę roku stała pusta. Ponadto budynek ucierpiał na skutek trzech pożarów, które nawiedziły miasto w ciągu zaledwie 25 lat.

Właścicielka miasta, Anna Ostrogska, podjęła decyzję o sprzedaży kamienicy. Po odpowiedniej wycenie, kupca znalazł Wilhelm Orsetti, włoski emigrant z Lukki osiadły w Krakowie. Orsetti zobowiązał się nie tylko do odrestaurowania budynku, ale również spłaty długów Smiszowica. W momencie zakupu, wierzyciele Smiszowica, w tym Moriconi oraz Pusterla, postanowili również zabezpieczyć swoje zobowiązania. 16 kwietnia 1633 roku, Anna Ostrogska, jako właścicielka miasta, nadała Orsettiemu prawo zakupu, prawdopodobnie doceniając jego zaangażowanie w rozwój Jarosławia oraz mając nadzieję, że kamienica będzie służyć jako ozdoba dla miasta.

W roku 1646 Orsetti przystąpił do przebudowy budynku, dodając jedno piętro, otaczając dach attyką i prawdopodobnie zlecając polichromię ścian Wielkiej Izby. W kolejnych latach kamienica zmieniała właścicieli, należała do Marcina Micińskiego, Andrzeja Holczmana, Macieja Cymermanowicza oraz Tomasza Huttera. Od XIX wieku przeszła w ręce kupców żydowskich, którzy dostosowali ją do celów handlowych i mieszkalnych, co wpłynęło na układ wnętrz. Zmiany te obejmowały przekształcenie podcieni w sklepy oraz dobudowę przybudówki, która zniknęła na początku lat 30. XX wieku z inicjatywy inżyniera Mieczysława Demkowicza-Dobrzańskiego.

W latach międzywojennych budynek stawiał czoła licznym zagrożeniom związanym z brakiem remontów. Jako że wszystkie kamienice w centrum miasta wzniesiono na podłożu lessowym, wiele z nich zaczęło być podkopywanych, osłabiając ich konstrukcję z powodu infiltracji wód opadowych i nieszczelnych systemów kanalizacyjnych. Prasa tamtego okresu donosiła o alarmujących objawach niszczenia budynku, takich jak znaczne odchylenia ścian oraz pękanie attyki. Zaczęły pojawiać się pomysły wykupu obiektu od prywatnych właścicieli oraz przekształcenia go w miejskie muzeum.

Po wybuchu II wojny światowej, właściciel kamienicy opuścił Polskę, szukając schronienia w Palestynie, a dzierżawcy zostali zamordowani przez Niemców, co spowodowało, że kamienica przez długi czas pozostawała nieużywana.

W 1944 roku po zakończeniu walk, kamienica Orsettich otrzymała nową funkcję jako siedziba jarosławskiego muzeum. Rozpoczęto remont budynku w 1945 roku, który obejmował piętro, przewiązki oraz oficyny, a nadzorował go inż. Adam Kaniak. Działania te miały na celu adaptację obiektu dla potrzeb nowej funkcji. Muzeum zainaugurowało swoją działalność już w następnym roku. Drugi etap remontu, dotyczący parteru, rozpoczęto według projektu inż. Mazura w 1955 roku. Kluczowe prace zabezpieczające, które miały na celu uratowanie kamienicy, rozpoczęły się w latach 60. XX wieku, w trakcie których poświęcono wiele uwagi podziemnym częściom budynku, które obecnie są związane z Podziemnym Przejściem Turystycznym.

Architektura

„Kamienica Orsettich stanowi znakomity przykład późnorenesansowej architektury. Budowla została wzniesiona z cegły i charakteryzuje się nieregularnym planem, obejmującym dwie kondygnacje oraz podpiwniczenie. Wnętrze zaprojektowano w systemie dwutraktowym, a dach został sprytnie ukryty za attyką.

Fasada budynku składa się z czterech osi, które są oddzielone gzymsem między kondygnacjami. W parterze znajduje się trójarkadowy podcień wsparty na oszkarpowanych filarach. Podobną strukturę ma również elewacja zachodnia, która zachowuje analogiczne dekoracje. W przeciwieństwie do tego, elewacje tylna i wschodnia oraz oficyny mają gładkie, nieskażone ornamentyką powierzchnie. W tylnej części budynku urządzono klatkę schodową, która jest przykryta osobnym dachem.

W znacznej odmienności od jarosławskich kamienic przyrynkowych, Orsettich nie ma wiaty, co wskazuje na inny cel budynku, służącego jako miejsce zamieszkania najbogatszych kupców miasta. Do wnętrza kamienicy prowadzą dwa wejścia: jedno z nich znajduje się w podcieniu od strony rynku, a drugie dostępne jest od ulicy Trybunalskiej. W centralnej części parteru zaaranżowano sień, która jest przykryta sklepieniem kolebkowym wzbogaconym lunetami. W bocznych sekcjach znajdują się dwa pomieszczenia z krzyżowo sklepionymi stropami.

Na piętrze układ pomieszczeń nawiązuje do tego z parteru, gdzie pokoje również mają sklepienia kolebkowe z lunetami. W oficynie na parterze można odkryć tzw. „Wielką Izbę”, która zachwyca XVII-wieczną posadzką z cegły szkliwionej, znaną jako olstycha. Jest to jedyny zachowany oryginalny barokowy fragment podłogi w Jarosławiu. Goście mogą tu podziwiać również stary belkowy strop oraz fragmenty polichromii pochodzące z drugiej połowy XVII wieku. Należy jednak zaznaczyć, że XVII-wieczny portal renesansowy z tej izby został przeniesiony do muzeum w 1976 roku, wcześniej znajdując się w kamienicy przy ulicy Grodzkiej 3.

Piwnice budynku są sklepione kolebkowo, a wejścia do nich usytuowane są w sieni oraz w zachodnim pomieszczeniu. Dach kamienicy oraz dachy oficyn pokryte zostały blachą. Powierzchnia użytkowa całego obiektu wynosi 1 525 m², natomiast kubatura osiąga 5 940 m³.

---

Oceń: Kamienica Orsettich w Jarosławiu

---