Eugeniusz Słuszkiewicz

---

Życiorys

Eugeniusz Słuszkiewicz wywodził się z rodziny Słuszkiewiczów, znanej w Sanoku z zajmowania się rzeźnictwem oraz masarstwem. Jego rodzice to Franciszek, nauczyciel urodzony w 1875 roku, i Seweryna z domu Solon, która zmarła młodo w 1904 roku, mając zaledwie 23 lata. Po jej śmierci ojciec ożenił się po raz drugi. W linii męskiej rodziny dziadkiem Eugeniusza był Michał (1848–1936), który posiadał funkcje radnego oraz burmistrza miasta. Z kolei jego wujowie to Edmund (1895–1980) oraz Maksymilian (1884–1940). W rodzinie pojawiła się również jego siostra, Janina (1903–1998), która wyszła za mąż za Czesława Rytarowskiego, a jego kuzynem był Wiesław Nowotarski (1910–1940).

Urodziny Eugeniusza miały miejsce 6 listopada 1901 roku w Jarosławiu. Podczas jego dzieciństwa ojciec, będący profesorem gimnazjalnym, został przeniesiony w połowie 1905 roku do szkoły w Bochni. Tam inne etapy edukacji rozpoczął od szkoły ludowej, a następnie, w latach 1911–1919, uczęszczał do tamtejszego gimnazjum, które prowadził jego ojciec, gdzie pomyślnie zdał egzamin maturalny.

W latach 1919–1921 studiował językoznawstwo słowiańskie oraz indoeuropejskie, a także filologię klasyczną i germańską na Uniwersytecie Jagiellońskim. Następnie przez prof. Jana Rozwadowskiego został skierowany na Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie. W ciągu studiów stał się uczniem prof. Andrzeja Gawrońskiego, a już w 1922 roku, jeszcze jako student, zyskał tytuł młodszego asystenta w Katedrze Językoznawstwa Porównawczego i Filologii Indyjskiej. Równocześnie zgłębiał tajniki językoznawstwa oraz filologii staroindyjskiej i staroormiańskiej. W 1924 roku uzyskał tytuł doktora filozofii po obronie pracy poświęconej indologii, analizującej dzieło Bhodźy pt. Campurāmāyaṇa oraz Rāmāyaṇy.

W 1925 roku Eugeniusz, razem ze swoją siostrą Janiną, uzyskał zagraniczne stypendium. W latach 1925–1927 kontynuował studia na Sorbonie w Paryżu, gdzie kształcił się w zakresie językoznawstwa indoeuropejskiego. Po powrocie do lwowskiego uniwersytetu w 1927 roku powrócił jako młodszy asystent, lecz tym razem w Katedrze Filologii Indyjskiej i Językoznawstwa Indoeuropejskiego. Od 1929 roku pełnił rolę lektora sanskrytu, a w 1932 roku został współpracownikiem Komisji Orientalistycznej Polskiej Akademii Umiejętności. Dalsza kariera prowadziła go z pozycji starszego asystenta w Zakładzie Językoznawstwa Indoeuropejskiego na Universytecie Jana Kazimierza.

Punktem zwrotnym w jego karierze była habilitacja, którą uzyskał 21 października 1938 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim. Praca dotyczyła badań nad Rāmāyaṇą w towarzystwie Heleny Willmanowej-Grabowskiej. Dwa miesiące później Eugeniusz otrzymał tytuł docenta filologii indyjskiej, a w 1939 roku Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego potwierdziło jego tytuł docenta na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, publikując swoje wyniki w „Ilustrowanym Kuryerze Codziennym”.

W wyniku wybuchu II wojny światowej Eugeniusz Słuszkiewicz rozpoczął działalność na powołanym Uniwersytecie Iwana Franki we Lwowie, gdzie uczył językoznawstwa ogólnego od stycznia 1940 do lipca 1941. Jednak zamknięcie uniwersytetu i zajęcie Lwowa przez Niemców spowodowało, że stracił etat i pracował sporadycznie jako tłumacz. W listopadzie 1941 roku przyjął ofertę pracy na stanowisku starszego asystenta Zakładu Językoznawstwa Indoeuropejskiego w krakowskiej Filiru Instytutu Niemieckich Prac.

Warto podkreślić, że Eugeniusz Słuszkiewicz aktywnie angażował się w tajne nauczanie, prowadząc lektorat języka indyjskiego i zasiadając w komisji egzaminacyjnej z języka tureckiego w tajnym Studium Dyplomatycznym przy Wydziale Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza. Po wojnie, w 1944 roku, podjął pracę na Uniwersytecie Iwana Franki, gdzie do grudnia pracował w Katedrze Językoznawstwa Ogólnego. Po zakończeniu działań wojennych i przymusowych wysiedleneń Polaków z Kresów, Eugeniusz opuścił Lwów we wrześniu 1945 roku, kierując się najpierw do Krakowa.

W listopadzie 1945 roku przyłączył się do grona naukowców na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego językoznawstwa indoeuropejskiego. W latach 1946-1969 kierował Katedrą Języka (Językoznawstwa) Indoeuropejskiego na Wydziale Humanistycznym UMK, a także sprawował funkcję kierownika Katedr Filologii Niemieckiej. Dodatkowo, na przełomie 1953/1954, utworzył i kierował Katedrą Azji Południowej na Wydziale Orientalistycznym Uniwersytetu Warszawskiego. W 1957 roku uzyskał tytuł profesora zwyczajnego i pełnił funkcje kierownicze do 1972 roku, kiedy to przeszedł na emeryturę.

Eugeniusz Słuszkiewicz był autorem wielu prac naukowych dotyczących językoznawstwa, filologii oraz historii Indii. Opisywał w nich m.in. definicję hinduizmu i zajmował się kulturą oraz literaturą ormiańską. Był także recenzentem polskich przekładów z literatury indyjskiej oraz członkiem różnorodnych komitetów, w tym redakcyjnego “Rocznika Orientalistycznego”. Od 1930 roku współpracował z Komisją Orientalistyczną Polskiej Akademii Umiejętności, a od 1960 roku był członkiem Komitetu Orientalistycznego PAN. Jego działalność naukowa obejmowała także działalność w Polskim Towarzystwie Językoznawczym, Filozoficznym oraz Orientalistycznym.

W kontekście językoznawstwa, Eugeniusz Słuszkiewicz zapisał się w historii jako krytyk barbarzyzmów językowych, co okreslił w poniższy sposób:

Jestem, nie chwaląc się, znany od dawna jako wróg i tępiciel barbaryzmów, co niektórych wręcz oburza, mirabile dictu, jako rzekomo hamowanie «rozwoju» języka, i czemu zawdzięczam zaszczycenie mnie przydomkiem «żelazna miotła» przez pewnego uczonego zajmującego się także Wschodem, w szczególności Indiami.

Przygotowywał również hasła dla encyklopedii, w tym dla Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN oraz dla Encyklopedii Katolickiej, wydanej przez Katolicki Uniwersytet Lubelski. Słuszkiewicz, będąc poliglotą, znał aż 30 języków i interesował się także etymologią oraz paremiologią.

Uczestniczył w kongresach orientalistycznych, w tym w obchodach 2500-lecia urodzin Buddy w 1956 roku w Indiach. Promował też prace doktorskie, w tym Tatiany Rutkowskiej w 1968 roku. W 1974 roku ukazała się księga pamiątkowa z artykułami wspomnieniowymi, a jego bibliografia liczyła do tego momentu 263 pozycje. W 1975 roku zdobył tytuł Członka Honorowego Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego.

Jego żona, Maria z domu Rytarowska, również zasiadała w gronie naukowców na uniwersytetach, pełniąc rolę dyrektorki gimnazjum w Lwowie. Mieli troje dzieci – Krystynę, Andrzeja i Zofię. W 1981 roku Eugeniusz Słuszkiewicz zmarł, a jego ciało spoczęło na Cmentarzu św. Jerzego w Toruniu.

Publikacje

Oto zestawienie najważniejszych publikacji Eugeniusza Słuszkiewicza, który przez swoje prace w znaczący sposób przyczynił się do rozwoju badań nad różnorodnymi tematami z dziedziny filologii indyjskiej oraz kultury ormiańskiej.

• Notes sur le Campūrāmāyaṇa de Bhōja (1926),
• Przyczynki do badań nad Kautiyą (1929),
• Historia Azji Środkowej (1935),
• Cenne rękopisy i druki w zbiorach prof. Stasiaka (1935),
• O duchach, duszach, diabłach i demonach indyjskich (1936; franc. Âmes des morts, revenants, spectres et démons dans l’Inde),
• Rzut oka na dzieje etymologii nazwy „Słowianie” (1936),
• Wspomnienie o Andrzeju Gawrońskim w dziesięciolecie zgonu (1936),
• Przyczynki do badań nad dziejami redakcyj Rāmāyaṇy (1938; franc. Contributions à l’histoire des recensions du Rāmāyaṇa),
• Handel rzymsko-indyjski w świetle znalezisk monetarnych w Indiach (1939),
• Indie starożytne (1947),
• Państwo i społeczeństwo w dawnych Indiach (1949),
• Remarques sur la langue turque des Arméniens et sur les emprunts turcs de l’arménien (1949),
• Hongr. babér „laurier” se rattache-t-il à lat. laurus (1951),
• Milarepa ou Jetsün-Kahbum: vie de Jetsün Milarepa (1959),
• [Issledovanii̲a̲ v oblasti indiĭskoĭ filologii.] (1961),
• Compte-rendu de : F. Wilhelm. Politische Polemiken im Staatslehrbuch des Kautalya (1962),
• Budda i jego nauka (1965),
• P. Leon Movsessian : Armenische Grammatik, West-, Ost- und Altarmenisch (1965),
• Zagadkowy termin ormiański Anardrat (1968),
• Od Mojżesza do Mahometa (1969),
• Na marginesie Plauta i Moliera: (maksimum treści w minimum słów) (1969),
• Uwagi w kwestii spolszczania wyrazów sanskryckich (1969),
• Kautilja (Kautalja) – „staroindyjski Makiawel” (1970),
• Über weitere armenische Lehnwörter im Grusinischen (1971),
• Zum Ursprung von grusinischem patiaxsi „grusinischer Herrscher in vorchristlicher Zeit” (1975),
• Randbemerkungen eines armenisten zu K. Boudas georgisch-armenischen Wortgleichungen (1975),
• Przysłowia ormiańskie (1976),
• Pradzieje i legendy Indii (1980),
• Pāli Bāveru „Babylon” (1980),
• Opowieści buddyjskie (1982),
• Literatura ormiańska (1991),
• Jako współautor: Początki dramatu indyjskiego a sprawa wpływów greckich: z wstępem, uwagami i streszczeniem francuskim E. Słuszkiewicz (1946, współautor: Andrzej Gawroński; franc. Les origines du théâtre indien et la question de l’influence grecque; 1965 ang. The beginnings of Indian drama and the problem of Greek influence),
• Słownik wyrazów obcych (1954, pozostali współautorzy: Zygmunt Rysiewicz, Jan Safarewicz, Edward Tryjarski),
• Pańczatantra – Księga Mądrości i Aforyzmy staroindyjskie (1957, współautor: Edmund Słuszkiewicz),
• Filozofia indyjska (t. I –1958, t. II –1960, współautorzy: Sarvepalli Radhakrishnan, Zofia Wrzeszcz),
• Katalog rękopisów ormiańskich i gruzińskich (1958, współautorzy: Jan Braun, Kazimierz Roszko; franc. Catalogue des manuscrits arméniens et géorgiens),
• Mądrości z palmowego liścia (1959, współautorzy: Robert Stiller, Stefan Styczyński),
• Mądrości z palmowego liścia: sentencje indyjskie i austronezyjskie (1967, współautorzy: Robert Stiller, Stefan Styczyński),
• Dzieje Indii (1965, współautorzy: Kavalam Madhava Panikkar, Klemens Kęplicz),
• Zarys dziejów religii (1986, autor podrozdziałów: Religie Indii w: Część I. Religie Azji, Australii, Afryki i Ameryki oraz Buddyzm pierwotny w: Część III. Religie uniwersalistyczne),
• Religie Azji Afryki Ameryki Australii i Oceanii. Zarys dziejów (1980, autorzy: Stanisław Kałużyński, Józef Keller),
• Słownik wyrazów obcych (1980, pozostali współautorzy: Jan Tokarski, Oktawiusz Jurewicz),
• Religie uniwersalistyczne. Zarys dziejów (1982, publikacja zbiorowa, autor rozdziału Buddyzm pierwotny),
• Wielka historia powszechna (1995, publikacja zbiorowa),
• Pradzieje ludzkości i historja państw Wschodu. Cz. 2 (1995, współautorzy: Jan Dąbrowski, Jan Godzimir Jaworski),
• Z powrotem na Ziemię. Spór o pochodzenie cywilizacji ludzkich (2001, współautorzy: Daniel Artymowski, Jacek Lech, Andrzej Niwiński, Andrzej Reiche, Andrzej K. Wróblewski i Mariusz Ziółkowski),
• Inne: Siakuntala (1957, autor: Kalidasa, przełożył Stanisław Schayer, opracował Eugeniusz Słuszkiewicz),
• Indian Philosophy (wyd. pol. Filozofia indyjska, 1958, autor: Sarvepalli RĀDHĀ-KṚISHṆAN (Sir), przedmowę do wydania polskiego napisał autor, słowo wstępne napisał oraz dodatkowe przypisy i terminologię opracował Eugeniusz Słuszkiewicz, przełożyła Zofia Wrzeszcz),
• Wybrane pieśni epiczne (1966, twórca: Aśvaghoṣa, współautor publikacji: Andrzej Gawroński),
• Andrzej Gawroński (W czterdziestolecie zgonu) (1969, w: Szkice z dziejów polskiej orientalistyki (Praca zbiorowa pod redakcją Jana Reychmana)),
• Orędzia Króla Asioki (1964, przełożyła i Komentarzem Opatrzyła Jadwiga Makowiecka. Przedmowa: Humayun Kabir. Wstęp: Giovanni Pugliese Carratelli. Redakcja Wydania Polskiego: Eugeniusz Słuszkiewicz),
• Indie: od początku dziejów do podboju muzułmańskiego (1964, autor: Arthur Llewellyn Basham, przełożył Zygmunt Kubiak, wstęp: Eugeniusz Słuszkiewicz),
• Armenia – kolebka cywilizacji (1975, autor: David Marshall Lang, przełożył: Tadeusz Szafar, konsultacja naukowa i posłowie: Eugeniusz Słuszkiewicz),
• Literatura przedmiotowa: Anantapāraṁ kila śabdaśāstram … Księga pamiątkowa ku czci Eugeniusza Słuszkiewicza (1974, redagował komitet pod przewodnictwem Jana Reychmana; ang. A commemorative book in honour of Eugeniusz Sluszkiewicz),
• Eugeniusz Słuszkiewicz – najwybitniejszy armenista polski (1901–1981) (1991, autor: Edward Tryjarski, w: Literatura ormiańska. (Prace z zakresu historii literatury ormiańskiej).

---

Oceń: Eugeniusz Słuszkiewicz

---