Mieczysław Gębarowicz

---

Życiorys

Mieczysław Gębarowicz przyszedł na świat 17 grudnia 1893 roku w Jarosławiu, pochodząc z rodziny inżyniera Teofila oraz Bronisławy z domu Smolków. Jego ojciec przez pewien czas pełnił funkcję zastępcy naczelnika stacji kolejowej w Stanisławowie III, a później został naczelnikiem stacji w Buczaczu. Był również aktywnym członkiem Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Mieczysław spędzał dzieciństwo w Jarosławiu, Stanisławowie, następnie w Buczaczu, a finalnie we Lwowie. Jego patriotyczne wartości wywodziły się z domu rodzinnego, gdzie wpływ na wychowanie miało również zaangażowanie jego braci, Tadeusza i Stanisława, którzy wzięli udział w walkach o niepodległość. Mieczysław, podążając ich śladem, organizował drużynę skautową w Buczaczu, a po upadku monarchii austro-węgierskiej wstąpił do Wojska Polskiego, gdzie bronił Lwowa w roku 1918.

W 1912 roku zakończył naukę w C. K. Gimnazjum w Buczaczu z wyróżnieniem. Był aktywnym członkiem organizacji „Zet”, a od 1911 roku „Zarzewia”. Następnie podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego, gdzie kształcił się w kierunkach związanych z historią powszechną oraz sztuką. Jednak, studia te zostały przerwane w wyniku I wojny światowej, w czasie której służył w armii austro-węgierskiej od 1915 do 1918 roku. U schyłku wojny, w listopadzie 1918, brał udział w obronie Lwowa w trakcie konfliktu polsko-ukraińskiego.

Po powrocie Polski do niepodległości, w latach 1920-1922, Gębarowicz był asystentem w Katedrze Historii Polski na Uniwersytecie Jana Kazimierza. W 1921 roku uzyskał stopień doktora na UJK. W 1922 roku rozpoczął pracę w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich, a od 1923 roku pełnił funkcję kustosza Muzeum Lubomirskich. Angażował się w różnorodne prace naukowe oraz uczestniczył w edukacyjnych podróżach do takich krajów jak Włochy, Francja, Belgia, Hiszpania, Niemcy, Austria i Czechosłowacja. W 1928 roku obronił rozprawę habilitacyjną na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza, co zaowocowało nadaniem mu stopnia docenta historii sztuki. W październiku 1936 roku honorowo tytuł profesora tytularnego na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie wzbogacił jego osiągnięcia akademickie. W latach 1923-1938 prowadził również wykłady z historii sztuki na Politechnice Lwowskiej.

W obliczu wybuchu II wojny światowej, a także po nagłej śmierci dyrektora Ossolineum, Ludwika Bernackiego, Gębarowicz, wspólnie z Kazimierzem Tyszkowskim i Władysławem Wisłockim, objął funkcję dyrektora ZNiO. Nowym dyrektorem Ossolineum w grudniu 1939 został komunistyczny polityk Jerzy Borejsza.

W 1941 roku, kiedy Niemcy zajęli Lwów, w tragicznych okolicznościach zginął Władysław Wisłocki, kierujący początkowo ZNiO. Wówczas, książę Andrzej Lubomirski, kurator Ossolineum, potajemnie powierzył Gębarowiczowi kierownictwo nad instytucją. Do momentu ponownego zajęcia Lwowa przez Rosjan w lipcu 1944 roku, Gębarowicz szczególnie starał się ochronić zasoby Ossolineum przed zniszczeniem. W 1944 roku, z jego pomocą, udało się wywieźć do Krakowa około 2,3 tys. rękopisów, w tym cenne autografy wielu znanych polskich pisarzy, 2,4 tys. polskich rysunków oraz kilkaset numizmatów, które stały się fundamentem kolekcji wrocławskiego Ossolineum.

Mieczysław Gębarowicz świadomie postanowił pozostać we Lwowie po 1944 roku. W 1946 roku objął stanowisko zastępcy kierownika Katedry Teorii i Historii Sztuki na Uniwersytecie im. Franki. Jego starania zaowocowały przybyciem do Wrocławia w lipcu 1946 roku, jako dar od narodu radzieckiego dla narodu polskiego, 7083 rękopisów, 35 565 starodruków oraz 107 397 druków z XIX i XX wieku. W marcu 1947 roku do Wrocławia trafiło także około 67 tys. książek. Jednak decyzja o pozostaniu na straży zbiorów Ossolineum w Lwowie była dla niego tragiczna, związaną z brutalnym narzuceniem obywatelstwa radzieckiego oraz odrzuceniem możliwości objęcia dyrekcji Muzeum Narodowego w Krakowie oraz posady na uniwersytetach w Toruniu i Wrocławiu. W lutym 1950 roku został zwolniony z pracy, uznany za niepożądany element, i zmuszony do pracy jako zwykły bibliotekarz w lwowskich instytucjach, postrzegany jako młodszy pracownik naukowy.

Gębarowicz przyjechał do nowej Polski po raz pierwszy w 1957 roku, jednak odrzucił propozycję przyjęcia dyrekcji Ossolineum we Wrocławiu. W 1962 roku, w wieku 69 lat, uzyskał nominację na starszego pracownika naukowego. Niestety, w tym samym roku został zmuszony do przejścia na emeryturę w atmosferze nagonki, nałożonej na jego osobę z powodu wydania pracy naukowej dotyczącej lwowskich dzieł sztuki, zatytułowanej „Studia nad dziejami kultury artystycznej późnego renesansu w Polsce”. Dodatkowe utrudnienia wiązały się z odebraniem mu dostępu do archiwów w bibliotece. W 1970 roku został odznaczony medalem za zasługi dla rozwoju Ossolineum. W 1981 roku na zlecenie Instytutu Historii PAN stworzył „Autobiografię”, która została opublikowana rok później przez katolicki miesięcznik „Znak”. Gębarowicz był autorem wielu dzieł naukowych, które pisał w trudnych warunkach materialnych, nie mając możliwości korzystania z zasobów Ossolineum.

Po jego śmierci, 2 września 1984 roku, wydano dwie znakomite prace poświęcone sztuce Ukrainy oraz Lwowa: „Najstarszy ikonostas cerkwi wołoskiej we Lwowie” (Wrocław, 2016) oraz „Mater Misericordia — Pokrow — Pokrowa w sztuce i legendzie środkowo-wschodniej Europy” (Wrocław, 1986). Został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim w grobowcu rodziny Klamutów. O jego znaczeniu i wybitnej działalności najlepiej świadczy przydomek „Papieża Polonii lwowskiej”. Na jego cześć nazwano aulę Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu.

Ordery i odznaczenia

Mieczysław Gębarowicz był odznaczany wieloma nagrodami, co świadczy o jego zasługach i wkładzie w sprawy narodowe. Wśród wyróżnień, które otrzymał, znajdują się:

• Medal Niepodległości, przyznany 16 września 1931 roku,
• Srebrny Krzyż Zasługi, który został mu nadany 25 maja 1928 roku.

---

Oceń: Mieczysław Gębarowicz

---